De Udensche Courant ... en van alles er omheen.
Dit artikel is eerder gepubliceerd in Sprokkelingen 116 (juni 2016) en is geschreven door Adriaan Sanders en Luciën Bressers. Sprokkelingen is het kwartaalblad van de HKKU; de auteurs maken deel uit van de redactie van dit periodiek. Voor publicatie op deze website zijn enkele kleine aanpassingen doorgevoerd.
In 2015 is het BHIC een digitaliseringsproject van de Graafsche Courant en de Udensche Courant gestart,  waaraan de Stichting Het Uden-archief van Bressers en de HKKU actief hebben deelgenomen.
Klik hier voor het persbericht van het BHIC.
Mede hierdoor is er bij de auteurs een zekere mate van nieuwsgierigheid ontstaan omtrent de geschiedenis rondom deze kranten.
Zonder compleet te kunnen zijn wat betreft van alles er omheen, zeker niet met betrekking tot de laatste decennia, willen we (AS en LB) hier een overzicht geven van onze, soms bijzondere, bevindingen.
Overigens heeft het BHIC haar fysieke collectie van de Udensche Courant na afronding van het digitaliseringsproject tot beider tevredenheid in zijn geheel overgedragen aan de HKKU.
De Graafsche Courant en de Udensche Courant tot en met 1945 zijn digitaal te raadplegen op de site van het BHIC.

De eerste couranten in deze regio.
In 1771 wordt de Eerste 's-Hertogenbossche Dinsdagse (en Vrydagse) Courant gesticht. Dit is de eerste krant in Noord-Brabant.
De naam van de krant wijzigt nogal eens.
In 1824 kennen we het Provinciaal dagblad Noord-Braband.

In 1824 kennen we het Provinciaal dagblad Noord-Braband.

 In 1829 komt er op initiatief van een groep vooraanstaande katholieken in Den Bosch een tweede krant, De Noord-Brabander, waarin soms iets over Uden wordt geschreven.

De stad Grave krijgt op zaterdag 28 maart 1795 een eigen wekelijks nieuwsblad, dat wordt uitgegeven door Jan Alexander Krieger onder de naam de Graafsche Courant. Rond 1798 wordt de uitgave alweer gestaakt door zijn opvolger Adriaan van Dieren.

De drukkersfamilie Van Dieren te Grave.
Adriaan van Dieren drukt voornamelijk schoolboeken en stedelijke circulaires en publicaties. Na diens dood in 1831 wordt hij opgevolgd door zijn zoon Johan Rudolph van Dieren, die gehuwd was met Elisabeth Wilhelmina Christina van der Steen uit Amsterdam. De eerste twee kinderen uit dit huwelijk zijn aldaar geboren; daarna zijn er nog zes kinderen geboren te Grave.
Na zijn overlijden in 1849 zet de weduwe de zaak voort onder de naam Weduwe J.R. van Dieren. Zij is het die op zaterdag 3 januari 1852 het eerste nummer laat verschijnen van het Weekblad voor de stad en het kanton Grave.

Het Weekblad voor de stad en het kanton Grave heeft meerder koppen gekend.

 De gemeente Uden valt in die tijd onder het Kanton Grave en zonder dat het verspreidingsgebied in de krant wordt vermeld, kunnen we met vrij grote zekerheid aannemen dat deze krant ook in Uden verschijnt.
Het weekblad van de weduwe Van Dieren bevat binnen- en buitenlands nieuws, gemeentelijke mededelingen, kerkelijke berichten, berichten uit stad en streek, marktprijzen, waterstanden, gemeenteraadsverslagen en zelfs een feuilleton. Later komen er ook advertenties in de krant, variërend van meldingen van verkopen door notarissen tot lofzangen op wonderpillen toe.
Het blad is een van de steunpilaren van het bedrijf. Elisabeth van Dieren-van der Steen is overleden in 1860 te Grave.
Adrianus Franciscus Gerardus van Dieren, geboren in 1830 te Amsterdam als oudste zoon van Johan Rudolph en Elisabeth, is in 1861 als boekdrukker te Grave gehuwd met Johanna Charlotta Daniels. Hij is overleden te Grave in 1893 en zij in 1918.
Uit dit huwelijk worden vijf kinderen te Grave geboren, waarvan er twee van belang zijn voor de drukkerij. Maria F.C.E. van Dieren wordt geboren op 16 september 1865. Zij huwt in 1889 met de Henricus J.P. van Haaren, fabrikant in goud en zilver. Jozeph Dominicus Petrus Johannes van Dieren is de derde in het rijtje en wordt geboren op 14 december 1867. Hij is tijdelijk naar Beverwijk verhuisd om het boekdrukkersvak te leren en keert enkele maanden voor het overlijden van zijn vader terug in Grave, waar hij als boekdrukker in het bedrijf van zijn ouders gaat werken. Hij huwt in 1895 met Josephina M.J. van Haaren, een volle nicht van de man van zijn zus Maria.
Zonder enige aankondiging wordt het Weekblad voor de stad en het kanton Grave per 19 mei 1877 herdoopt in Graafsche Courant.

De eerste kop van de Graafsche Courant.

 De Udensche Courant vanaf 1895.
Tegen het einde van de negentiende eeuw neemt de Graafsche Courant steeds meer nieuws uit omliggende plaatsen, waaronder Uden en omgeving, op. In 1895 verandert men wat aan de opzet van de Graafsche Courant en men gaat over op een krant die twee maal per week verschijnt.
In juli van hetzelfde jaar laat uitgever Van Dieren ook een nieuwe krant het licht zien: de Udensche Courant. In hoeverre de inhoud van de Graafsche en de Udensche Courant gelijk is, is niet duidelijk, omdat geen exemplaren van de Udensche Courant uit die periode bekend zijn.
Vanaf 1910 is de inhoud zeker identiek.

Meer kranten in Uden.
Ook andere uitgevers proberen te komen met nieuwe kranten in Uden. Zo wordt in 1905 door de Udensche Drukkerij Van der Heijden en Van Dijk gestart met het uitgeven van het Gratis Maandelijksch Advertentieblad De Correspondent.

De kop van het tweede nummer van De Correspondent.

 De oplage wordt na de eerste uitgave al verdubbeld en vanaf november besluit men om over te gaan naar twee edities per maand en medio 1906 wordt het zelfs een weekblad.
In januari 1907 wordt deze uitgave echter al weer gestopt.

Op de gevel van het pand rechts op de foto staat de tekst:
Stoomboekdrukkerij Van der Heijden & Van Dijk.

 In december 1909 start uitgeverij Verhaak uit Grave met een nieuw nieuws- en advertentieblad voor Uden, Veghel, Mill, Ravenstein en omstreken, dat Het Land van Ravenstein heet. Dit is geen gratis krant; een abonnement kost 50 cent per drie maanden, franco door het geheele Rijk.

De kop van het Nieuws- en Advertentieblad Het Land van Ravenstein.

 In de zomer van 1910 gebeuren er een heleboel dingen.
In de Graafsche Courant van 18 juni staat een advertentie van Notaris Van Oppenraaij te Grave waarin hij aankondigt openbaar te veilen Ten verzoeke van den Heer Jos. van Dieren te Grave een winkelhuis met erf enz. Er volgt een uitgebreide opsomming met o.a. het recht van uitgaaf van de Graafsche en Udensche Courant.

Graafsche Courant 18 juni 1910.

 Het geheel wordt verkocht aan de gebroeders Verhaak.
Joseph van Dieren vertrekt samen met zijn 2e vrouw naar Amsterdam en korte tijd later verschijnen er advertenties in de Graafsche en de Udensche Courant waarin hij sigaren te koop aanbiedt.

Udensche Courant 15 oktober 1910.

 De nieuwe uitgevers voeren direct grote wijzingen door, want de Udensche Courant van 30 juli 1910 schrijft: Wegens samensmelting van de “Udensche Courant” met “Het Land van Ravenstein” zullen deze Couranten vanaf heden verschijnen onder het hoofd UDENSCHE COURANT, “Het Land van Ravenstein”. Nieuws- en Adv.-blad voor Uden, Veghel, Erp, Boekel, Gemert en Omstreken.

De eerste kop van de Udensche Courant “Het Land van Ravenstein”.

 Even verderop wordt door de uitgevers vermeld: Abonnementen, Advertentiën enz. worden aangenomen door onzen Agent voor Uden en Omstreken den heer RUD. V.D. HEIJDEN, Boek- en & Papierhandel, Schafstraat, Uden.
De drukkerij heeft Van der Heijden waarschijnlijk in die periode gesloten, want we zien daarna alleen nog advertenties als boekhandel. Hij blijft wel nog vele jaren het inleveradres voor advertenties e.d. voor de Udensche Courant.

Bericht in de Udensche Courant “Het Land van Ravenstein” van 30 juli 1910.

Tot slot zien we dat vanaf medio 1910 de inhoud van de Udensche Courant, met als ondertitel “Het Land van Ravenstein”, en de Graafsche Courant volledig identiek worden. Dus is de Udensche Courant vanaf dat moment een zogenaamde kopkrant van de Graafsche Courant: alleen de titel (kop) is anders, de inhoud is exact hetzelfde.

De Courant blijft binnen de familie.
Doordat de weduwe A.F.G. van Dieren het bedrijf in 1910 overdoet aan de gebroeders Theodorus A.E.M. Verhaak en Antonius H.M. Verhaak blijft het binnen de familie.
Antoon Verhaak is in 1917 als uitgever te Grave getrouwd met Christina A.E. van Haaren en zij is een dochter van Henricus J.P. van Haaren en Maria F.C.E. van Dieren. Zij is op haar beurt weer een dochter van de eerder genoemde A.F.G. van Dieren en J.C. Daniels. De Graafsche Courant blijft langs deze weg in de familie.
Kleindochter Marieke Verhaak, de zesde generatie, is momenteel als  nog steeds actief in de uitgeverswereld.
Overigens is de Graafsche Courant anno 2016 onderdeel van het Wegener Mediaconcern en verschijnt het blad nog trouw elke dinsdag, met een bijblad op vrijdag.

Theodoor Verhaak te Uden.
Genoemde Theodoor Verhaak is in de periode november 1908 – november 1910 woonachtig te Uden met als beroep letterzetter.
Hij geeft in die periode een klein aantal ansichtkaarten van Uden uit. Opvallend is een kaart van de Notaris-Sticht (nu Pastoor Spieringsstraat). Deze is aanvankelijk uitgegeven door Uitg. V.d. Heyden & Van Dijk, Uden. Er is echter ook een exemplaar bekend waarbij deze naam is overdrukt door TH. VERHAAK, boekhandel, UDEN. Of er op dat moment sprake is van een bedrijfsovername, is niet duidelijk.
Opmerkelijk is dat zijn moeder en zus vanaf mei 1909 ook naar Uden verhuizen en een winkeltje drijven in de Sint-Janstraat. In Het Land van Ravenstein van 7 mei staat een advertentie van boekhandel Th. Verhaak te Uden.

André “Janus” Verhagen.
Van de vooroorlogse periode moet zeker één redacteur worden genoemd, André, ook wel Janus, Verhagen. Op 6 april 1938 schrijft de Udensche Courant een In Memoriam over hem: Als journalist heeft hij meer dan een kwart eeuw het Udensche nieuws voor ons blad verzorgd. Tevens schreef hij historische stukken over Uden.

Het In Memoriam voor André Johannes Verhagen
in de Udensche Courant van 6 april 1938.

 Piet de Groot.
Behalve het overlijden van Verhagen kende 1938 nog een opmerkelijk feit. Uit onvrede over de Udense belangenbehartiging door de Udensche Courant verscheen onder directie van Piet de Groot een nieuw nieuws- en advertentieblad voor Uden, Volkel, Odiliapeel en omstreken: De Nieuwe Udensche Courant.

Tweede Wereldoorlog.
In de oorlog moeten de beide kranten van Uden hun uitgave staken.
Kort na de bevrijding van Uden in september 1944 verschijnt de Udensche Courant weer, zij het onregelmatig. De eerste maand wordt een extra titelregel toegevoegd: In nauwe samenwerking met de vroegere illegale pers.
Deze samenwerking was waarschijnlijk een soort garantie om te zorgen dat gevoelige zaken niet gepubliceerd zouden worden.
In de loop van 1945 zien we dat de Udensche Courant steeds meer van de Graafsche Courant gaat verschillen qua redactioneel nieuws en advertenties.

Willem van den Elzen.
Vanaf oktober 1944 kan de Udensche Courant weer verschijnen. De uitgever is nog steeds de firma Verhaak uit Grave en de drijvende redacteur is na de oorlog Willem van den Elzen.
In 1970 overlijdt Willem van den Elzen plotseling . En daarmee houdt de Udensche Courant op te bestaan, want zo schrijft de uitgever: Het was zo, dat de Udensche Courant al tientallen jaren geheel onder zijn leiding werd gemaakt, dat het voor ons en voor u “zijn krant” was en dat telkens weer de lezers zijn hand herkenden: sympathiek, duidelijk en schrijvend vanuit het gemeenschapsbelang.
Wij hebben dan ook geen moment getwijfeld: met de Heer van den Elzen is ook de Udensche Courant heengegaan.

Het In Memoriam voor Willem van den Elzen in de Udensche Courant van 11 juni 1970.
Zijn overlijden betekende meteen het einde van de oudste Udense krant.

Drukkerij De Winter.
In mei 1956 begint Ben de Winter (1920-1990) het Udens Maandblad, dat in 1966 wordt omgezet in het Udens Weekblad. Beide kranten worden gratis verspreid.
Overigens verschijnt de Udensche Courant van Verhaak als reactie hierop vanaf 1959 twee maal per week, waarvan een uitgave gratis huis aan huis wordt verspreid.

Ben de Winter in zijn drukkerij .

 Na het overlijden van Willem van den Elzen op 4 juni 1970 neemt De Winter de rechten verbonden aan de Udensche Courant over van Verhaak. Hiermee vervalt deze titel voorgoed, na ongeveer 75 jaren.

In, en later achter, deze voormalige dokterswoning en kapsalon
was Drukkerij De Winter tot 1969 gevestigd.

Ondanks dat dit artikel gaat over de geschiedenis van de Udensche Courant ... en van alles er omheen willen we hier het verdere verhaal rondom het Udens Weekblad slechts heel beperkt beschrijven.
Uiteraard zijn aanvullende gegevens van harte welkom!
Op de plaats van het oude pandje in de Marktstraat verrees in 1970 een schitterende kantoorboekhandel, de achterliggende drukkerij was al enkele jaren eerder gerealiseerd.
De kinderen uit het gezin De Winter-Janssen hebben alle drie (tijdelijk) gewerkt in het familiebedrijf.
Uiteindelijk werd de winkel gesloten en werd er nieuwbouw van de de drukkerij-uitgeverij gerealiseerd op het bedrijventerrein Vluchtoord.
In 2000 wordt Kliknieuws door De Winter geïntroduceerd. Dit is een soort digitaal Udens Weekblad. Door de ontwikkelingen op het gebied van digitalisering in het algemeen en internet in het bijzonder, breekt er voor veel drukkerijen en uitgeverijen een zeer zware tijd aan.
De Winter Uitgevers en drukkers gooit het roer om: de drukkerij wordt gesloten en men gaat zich specialiseren in het uitgeven van kranten en tijdschriften. In het voorjaar van 2015 wordt er grondig gereorganiseerd en in juli 2015 gaat De Winter Media Groep failliet.
Het Udens Weekblad wordt overgenomen door een beheersmaatschappij en wordt vanaf 26 augustus uitgegeven onder verantwoordelijkheid van Talvi BV. (Talvi is Fins voor winter!)

Andere kranten in Uden in de laatste decennia.
In de loop der jaren proberen diverse uitgevers gratis nieuws- en advertentiebladen uit.
Na enkele jaren blijkt de operatie niet aan de verwachting te voldoen en stopt men weer.
Een aantal voorbeelden met de jaren waarin ze verschijnen: Weekblad Oost-Brabant, later voortgezet als De Koerier, Nieuwsblad voor Uden (1983-1989), Udens Nieuwsblad (2002-2007) later voortgezet als De Koerier Uden (2007-2015) en Zondags Nieuws, Editie Uden/Veghel (1996?-2010).
Sinds het najaar van 2015 kennen we de Mooi Uden Krant.

Udens nieuws en advertenties staan al sinds tijden in de regionale kranten, zoals het Brabants Dagblad.
Ooit begint het als de Eerste 's-Hertogenbossche Dinsdagse (en Vrydagse) Courant.
De naam van de krant wijzigt nogal eens. De voorganger van het Brabants Dagblad is Het Huisgezin, de naam die tot 1959 gebezigd is en die veel ouderen nu nog met weemoed uitspreken.

Dankzij de samenwerking met het BHIC beschikt onze stichting over de (overigens niet complete) digitale versies van de Graafsche Courant (1853-1957) en de Udensche Courant (1910-1970).

Oproep: we zijn op zoek naar vrijwilligers die in een Excel-sheet alle Udense berichten en advertenties willen vastleggen. Dit werk kan thuis en zonder werkdruk worden uitgevoerd.
Interesse? Neem contact met ons op via het contactformulier.

Klik hier om terug te gaan naar de rubriek Uitgelicht.